حقوق مالی و غیرمالی سهامداران از جمله موضوع های بسیاری مهمی است که در هنگام تاسیس شرکت های سهامی باید به آن توجه کنید. سهامداران به افرادی گفته می‌شود بخشی از سهام شرکت را در اختیار دارند؛ این سهام با توجه به سرمایه اولیه‌ای که آنها برای تاسیس شرکت قرار داده‌اند مشخص می‌شود. درواقع سهامداران، صاحبان اصلی شرکت محسوب می‌شوند که بر همین اساس از امتیازات و حقوق خاصی بهره‌مند هستند. این امتیازات و حقوق به وسیله قانون مدیریت شده و با اساسنامه یا تصمیم نهادهای شرکت نمی‌توان این حقوق را نقض نمود. در یک تقسیم‌بندی کلی این حقوق به دو دسته‌ی حقوق مالی و غیرمالی سهامداران تقسیم می‌شوند.
حقوق مالی سهامداران
مهمترین حقوق مالی که به صاحبان سهام تعلق می‌گیرد شامل سهیم شدن در سودآوری و سهیم شدن در دارایی شرکت است. هرکدام از این حقوق به شرح زیر هستند.
1. سهیم شدن در دارایی شرکت
از دیگر حقوق مالی سهامداران بدین شرح می‌باشد هر کدام از آنها با توجه به میزان سهامی که دارند می‌توانند در دارایی شرکت سهیم باشند. با توجه به قانون تجارت، صاحبان سهام تا هنگام فعال بودن شرکت، در صورت تصمیم به افزایش سرمایه، به نسبت سهامی که مالکند در خرید سهام جدید حق تقدم دارند. همچنین در زمان انحلال شرکت و پس از پرداخت بدهی‌ها، سهامداران به نسبت سهام خود در شرکت، از دارایی باقی‌مانده سهم خواهند برد. مگر آنکه دارای سهام ممتاز باشند و امتیاز سهام آنان بدین صورت باشد که در هنگام تقسیم دارایی شرکت، ترجیحاً مبلغ سهام ممتاز پرداخت شود و پس از پرداخت آن چیزی باقی نماند که به نسبت سهام عادی پرداخت شود.
برای کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید به مطلب آشنایی با سهام و جزییات آن مراجعه کنید.
2. سهیم شدن در سودآوری
از جمله حقوق مالی سهامداران این است که تا هنگامی که مالکیت سهام خود را در اختیار دارند، مشارکت در سودآوری شرکت از حقوق آن ها محسوب می‌شود. تقسیم سود شرکت در میان سهامداران باتوجه به میزان سهام آنها است و توسط مجمع عمومی عادی سالانه تعیین می‌شود. بر اساس ماده 239 لایحه اصلاح قانون تجارت منظور از سود، سود قابل تقسیم می‌باشد که عبارت است از:
سود خالص شرکت – زیان های سال های مالی قبل و اندوخته قانونی ناشی از کسر 1/20 از سود خالص در هرسال و سایر اندوخته های اختیاری + سودهای قابل تقسیم نشده سال های قبل
براساس قانون تجارت، سود قابل تقسیم تنها باید به صورت نقد به سهامدار موردنظر پرداخت شود نه به صورت سهام جدید؛ مگر در قالب افزایش سرمایه. توجه فرمایید که انتقال اندوخته قانونی به سرمایه در هیچ قالبی مجاز نیست. گاهی اوقات ممکن است بعضی از سهام ها دارای امتیازی معینی باشند؛ به این نوع سهام ها، سهام ممتاز گفته می‌شود. به عنوان مثال، ممکن است امتیاز این گونه سهام این باشد که صاحب آنها پیش از سهامداران دیگر سود خود را دریافت کرده و یا مبلغی بیش از سهامداران دیگر به او اختصاص داده شود.
با اینحال پرداخت سود وابسته به حاصل شدن سودی باشد. در غیر این صورت، پرداخت هر گونه وجهی به صاحب سهام به منظور پرداخت سود موهوم است که از نظر قانون نیز ممنوع است. مانند هنگامی که قبل از فرا رسیدن سال مالی یا بررسی حساب‌ها، مبالغی میان صاحبان سهام تقسیم شود. نحوه پرداخت سود قابل تقسیم توسط مجمع عمومی تعیین می‌گردد و در صورتی که این مجمع تصمیمی در اینباره نگیرد، هیئت مدیره نحوه پرداخت را تعیین خواهد نمود. اما به طور کلی، پرداخت سود به صاحبان سهام باید تا 8 ماه پس از تصمیم مجمع عمومی راجع به تقسیم سود صورت گیرد.
حقوق غیرمالی سهامداران
حقوق غیرمالی سهامداران شامل چهار حق اطلاع، عضویت در شرکت، رای و انتقال سهام به دارنده آن می‌باشد. هرکدام از این حق ها به شرح زیر می‌باشند:
1. حق اطلاع:
سهامداران حتی اگر دارای 1 درصد سهم نیز باشند، این حق را دارند که از روند شرکت اطلاع حاصل کنند. این حق در ماده 139 قانون تجارت صریحا ذکر شده است.
2. حق عضویت در شرکت:
سهامدار این حق را دارد که عضوی از شرکت باشد و بدون رضایت او نمی‌توان او را از شرکت خارج کرد. مگر در شرایط خاص که قانون‌گذار، صاحبان سهام را از این حق محروم کرده است.
3. حق رای:
در ایران یکی از مهمترین حقوق فردی سهامدار، حق رای است. این حقوق غیر مالی به سهامداران اجازه می‌دهد که در تصمیمات دسته جمعی راجع به شرکت مشارکت داشته باشد. البته این موضوع وابسته به میزان سهام نیز می‌باشد. هرکس در شرکت، سهام بیشتری داشته باشد از حق رأی بیشتری برخوردار است. البته در صورتی که در اساسنامه برای سهامدار یا سهامدارانی که سهام ممتاز دارندريال سهام ممتاز به صاحب آن حق رایی چند برابر سهام عادی بدهد. هر گونه اقدامی که آزادی حق رای را مخدوش نماید، باطل بوده و پیگرد قانونی دارد.
4. حق انتقال سهام به وسیله دارنده آن:
سهام به طور کلی قابل انتقال است. نه خود سهامدار میتواند این حق را عدول کند و نه شرکت میتواند این حق را از او بگیرد. لازم به ذکر است نقل و انتقال سهام باید در دفتر ثبت سهام صورت بگیرد و هر گونه انتقالی که در این دفتر ثبت نشده باشد، فاقد اعتبار است.