به منظور تامین سرمایه‌های شرکت ، اوراق مشارکت تنظیم می‌گردد که شرکت پس از تدوین برنامه و اخذ مجوزهای لازم می‌توانند اقدام به انتشار و فروش این اوراق نمایند.

به منظور تامین سرمایه‌های شرکت ، این اوراق تنظیم می‌گردد که شرکت پس از تدوین برنامه و اخذ مجوزهای لازم می‌توانند اقدام به انتشار و فروش اوراق مشارکت نمایند. این اوراق نیز هم چون سهام ممتاز از نرخ سود اسمی برخوردار است که بر اساس زمان مشخص در سررسید به صاحبان آن‌ها پرداخت می‌شود. تاریخ سررسید اوراق مشارکت، شامل تاریخ مبلغ اولیه می‌باشد که مبلغ اسمی مندرج بر روی اوراق مشارکت به مالک اوراق پرداخت می‌گردد. برخی از اوراق مشارکت می‌توانند به سهم در تاریخ سررسید خود تبدیل شود. در واقع اوراق مشارکت نوعی اوراق قرضه محسوب می‌شود.

انواع اوراق مشارکت

1- اوراق مشارکت ساده

اوراق مشارکت ساده پس از انتشار تغییر پیدا نمی‌کند که در پایان دارنده و منتشرکننده آن می‌توانند اصل سرمایه و سود حاصل از بکارگیری آن در پروژه را استرداد نمایند. بر این اساس دارنده ورقه مشارکت با شرکت در یک پروژه خاص شریک محسوب می‌شود که پس از اجرای پروژه، رابطه وی با شرکت منتشر کننده ورقه به پایان می‌رسد. اوراق مشارکت ساده متداولترین نوع ورقه مشارکت به شمار می‌رود که به دلیل مکانیسم‌های حقوقی خاص از جمله تضمین باز پرداخت اصل و سود ورقه که مقررات متفرقه حاکم بر این اوراق پیش بینی نموده‌اند، در عمل مشکلی ایجاد نمی‌شود و ابزار مناسبی برای شرکت عموم در سرمایه گذاری‌های کوتاه مدت می‌باشد چرا که صاحب ورقه می‌تواند آن را انتقال و یا به ناشر ارائه دهد.

 

2- اوراق مشارکت مرکب

اوراق  مرکب توسط شرکت‌های سهامی عام منتشر می‌گردد که به دو نوع طبقه بندی می‌شوند:

اوراق مشارکت قابل تبدیل به سهام

مطابق با ماده 1 آیین نامه اجرایی قانون نحوه انتشار اوراق ، اوراق مشارکت قابل تبدیل به سهام ، اقتباس کامل از مقررات سابق اوراق قرضه قابل تبدیل به سهام به وسیله قانون گذار بعد از انقلاب می‌باشد چرا که ورقه مشارکت قابل تبدیل ورقه ای است که بتوان آن را به سهم شرکت ناشر تبدیل نمود. در این نوع ورقه بر خلاف نوع ساده، صاحب ورقه، اگر وضعیت شرکت ناشر به دلیل اقتصادی و سود دهی بهتر از زمان انتشار اولیه ورقه مشارکت شود، می‌تواند با تبدیل ورقه مشارکت خود به سهم شرکت در توسعه شرکت شریک شود و از آن بهره‌مند گردد.

 

برای انتشار اوراق قابل تبدیل لازم است تا شرکت ناشر سرمایه خود را افزایش دهد. علاوه بر این، برای انتشار این نوع از اوراق، برای شرکت الزامی وجود ندارد که هم زمان با تصمیم مجمع عمومی فوق العاده اش به انتشار این اوراق، سرمایه خود را به میزان این اوراق افزایش دهد. در واقع، زمانی  افزایش سرمایه، توسط هیات مدیره و با اجازه مجمع عمومی صورت می‌گیرد، که مهلتی که براساس آن صاحبان این گونه اوراق می‌توانند اوراق خود را به سهام شرکت مبدل نمایند، به سر آمده باشد. در این شرایط و براساس مواد 30 و 33 آیین نامه اجرایی قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت، معادل مبلغ بازپرداخت نشده، سرمایه شرکت افزایش پیدا می‌کند و سپس معادل آن در مرجع ثبت شرکت‌ها سهام جدید صادر می‌شود و به صاحبان اوراق مشارکت معادل مبلغ بازپرداخت نشده اوراقی که به شرکت ارائه کرده‌اند، سهم داده خواهد شد.

در ماده 31 آیین نامه اجرایی قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت مقرر شده که سهام داران شرکت، در خرید سهام جدید شرکت حق تقدم نخواهند داشت بر این اساس: «حق تقدم سهام داران شرکت در خرید سهام قابل تبدیل با اوراق مشارکت با تصویب مجمع عمومی فوق العاده شرکت باطل می‌شود.» البته باید متذکر شد که این ماده بدان معناست که مجمع عمومی نمی‌تواند حق تقدم سهام داران را منتفی سازد. بلکه ماده 3 این قانون بدین معناست که با تصویب انتشار اوراق و افزایش سرمایه، سهام جدید باید به صاحبان اوراق مشارکت ارائه می‌گردد و صاحبان سهم نسبت به آن‌ها حقی نخواهند داشت.

 

اوراق مشارکت قابل تعویض با سهام

در این اوراق قابل تعویض با سهام ، قانون گذار با وجود اقتباس از مقررات لایحه قانونی 1347، رژیم حقوقی آن‌ها را از اوراق قرضه قابل تعویض با سهام متمایز نموده و روش دیگری را ابداع کرده که سبب عدم رغب ناشرین و عدم رجوع عموم برای خرید این گونه اوراق شده است. به عبارت دیگر در لایحه قانونی 1347، در صورت تمایل صاحب ورقه، خرید اوراق قرضه قابل تعویض با سهام، صاحب ورقه در شرکت سهامدار محسوب می‌شود که در مورد اوراق قرضه قابل تبدیل به سهام شرکت نیز همین موضوع صدق می‌کرد و در حال حاضر در مورد اوراق مشارکت قابل تبدیل به سهام اجرا می‌شود.

مطابق با ماده 29 آیین نامه اجرایی قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت مقرر می‌دارد که: «اوراق مشارکت ممکن است قابل تعویض با سهام سایر شرکت‌های پذیرفته شده در سازمان بورس اوراق بهادار باشد. در این صورت ناشر اوراق باید حداقل به میزان اوراق مشارکت قابل تعویض، موجودی سهام شرکت‌های مذکور را تا سر رسید نهایی اوراق مشارکت حفظ نماید».

بر اساس این ماده، شرکت ناشر مجبور نیست سرمایه خود را افزایش دهد و یا سهام جدید برای تعویض با اوراق مشارکت متقاضیان صادر نماید. کافی است که شرکت، در دیگر شرکت‌های حاضر در بورس، سهمی داشته باشد؛ هرگاه، صاحب ورقه بخواهد می‌تواند سهام مزبور را در مقابل تسلیم اوراق مشارکت به صاحبان این اوراق منتقل نماید.