انواع شخصیت حقوقی شامل چه مواردی می شود ؟ هیچ معیار و ملاک مشخصی برای تقسیم اشخاص حقوقی وجود ندارد اما می‌تواند از جهات گوناگون، اشخاص حقوقی را دسته بندی کرد. به این معنا که بر اساس عمومی یا خصوصی بودن آن‌ها می تواند چندین نوع شخصیت حقوقی یاد نمود. علاوه بر این، معیار داخلی و خارجی بودن و یا اقتصادی و غیر اقتصادی بودن نیز برای طبقه بندی شخصیت حقوقی به کار برده می‌شود.

دسته بندی انواع شخصیت حقوقی

معیارهای دیگری نیز برای این منظور وجود دارد به عنوان مثال ممکن است به اعتبار نحوه تشکیل و تاسیس و یا بازرگانی و یا غیر بازرگانی بودن اشخاص حقوقی دسته بندی شوند.

همه معیارها و ملاک‌هایی که برای دسته بندی شخصیت حقوقی مورد استفاده قرار می‌گیرد، عاری از نقص نیست و ممکن است هر کدام متضمن ایراداتی باشد. از این رو دو معیار نحوه تاسیس و هدف رواج بیشتری برای دسته بندی دارد. در اینجا بر اساس معیار اقتصادی به دو نوع شخصیت حقوقی تجاری و غیر تجاری در حقوق خصوصی می‌پردازیم:

 

1- شخصیت حقوقی غیر تجاری

اگر چه ممکن است هدف اصلی از ایجاد شخصیت حقوقی، کسب سود و انجام تجارت در زمره آن‌ها باشد اما گاهی نیز تحت عنوان اهداف غیر تجاری، شخصصیت حقوقی شکل می‌گیرد.  به عبارت دیگر ممکن است هدف اصلی از ایجاد شخصیت حقوقی،  امور حرفه ای، فرهنگی، علمی و آموزشی و عام المنفعه باشد. در این صورت هیچ یک از فعالیت‌هایی که در این عرصه صورت می‌گیرد، به کسب سود نخواهد انجامید و به نوعی یک موسسه غیرانتقاعی محسوب می‌شود بدون آن که اعضای آن تاجر تلقی شوند. برای مثال می توان به فعالیت‌هایی که به منظور امور آموزشی انجام می‌شود اشاره کرد که در قالب مدارس غیر انتفاعی اجرا می شود و موضوع آن‌ها آموزش و فعالیت‌های غیر سود جویانه می‌باشد. همچنین می‌توان از فعالیت‌هایی که در حیطه مذهبی ـ تبلیغی صورت می‌گیرد به عنوان شخصیت‌های حقوقی غیر تجاری یاد کرد.

 

سرمایه گذاری برای صندوق‌های قرض الحسنه، بیمارستان‌ها، پژوهشگاه‌ها و موسسات خیریه را نیز در ردیف اهداف غیر تجاری محسوب می‌شود. همچنین نهادهایی از قبیل وقف، مساجد، شهرداری‌ها، سازمان‌ها و نهادهای دولتی، کلیساها و یا آتشکده‌ها با آن که همه عناصر شخصیت حقوقی را ندارند اما براساس برخی مصالح، دارای شخصیت حقوقی شناخته شده هستند. به علاوه، در این چهارچوب قرار می‌گیرند.

 

اما گاهی برخی از فعالیت‌ها در عین حال که قصد سود بردن انکارناپذیر است، در حوزه فعالیت‌های تجاری چه در مفهوم قانونی و یا عرفی آن قرار نمی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گیرند. به عنوان نمونه موسسات حسابرسی، دفاتر وکالت، موسسات و مطب‌های پزشکی را ضمن آن که نمی‌توان غیر انتفاعی نامید، درعین حال تجاری  نیز محسوب نمی‌شوند. این گونه فعالیت‌ها را باید انتفاعی از نوع غیرتجاری نامید چرا که خصیصه اصلی آن‌ها ارائه خدمات می‌باشد.

 

بر اساس ماده 1 آیین نامه اصلاحی ثبت تشکیلات و موسسات غیر تجارتی مصوب سال 1337: « هدف اصلی از تشکیلات و موسسات غیرتجاری مذکور در ماده 584 قانون تجارت کلیه تشکیلات و موسساتی می باشد که به منظور دنبال نمودن اهداف غیرتجارتی از قبیل امور علمی و ادبی یا امور خیریه و … شکل می‌گیرند اعم از آنکه موسسین و تشکیل دهندگان آن‌ها قصد انتفاع داشته و یا نداشته باشند.»

لازم به ذکر است که تشکیلات و موسسات مزبور می‌توانند عناوینی از قبیل انجمن، کانون یا بنگاه برای خود برگزینند اما  اتخاذ عناوینی که به تشکیلات دولتی و کشوری اختصاص دارد، امکان پذیر نخواهد بود.»

بر اساس قسمت دوم همین ماده، قصد انتفاع به خودی خود موجب تجارتی شناخته شدن موضوع شخصیت حقوقی نخواهد بود. ماده 2 همین آیین نامه هدف اصلی موسسات غیرتجاری را به دو نوع انتفاعی و غیرانتفاعی تقسیم می‌‌کند و چنین مقرر می‌دارد :

 

«تشکیلات و موسسات مزبور از لحاظ انطباق با مقررات این آیین نامه به دو نوع دسته بندی می شوند :

• • موسساتی که هدف از تشکیل آن‌ها جلب منافع و تقسیم آن بین اعضای خود نیست. برای مثال می‌توان به موسسات خیریه و موسسات آموزشی اشاره کرد.

• • موسساتی که هدف از تشکیل آن ممکن است جلب منافع مادی و تقسیم منافع مزبور میان اعضای خود یا غیر باشد. برای مثال می‌توان به کانون‌های فنی و حقوقی اشاره نمود.

 

2- اشخاص حقوقی تجاری

قانون تجارت با به رسمیت شناختن معیار شکل و قالب، اشخاص حقوقی تجاری را تحت عنوان شرکت‌های تجاری را در ماده 20 قانون تجارت یادآوری نموده است. از این رو  صرف نظر از تحلیل ماده 220 ق.ت، هر فعالیتی تحت عنوان شخصیت حقوقی تجاری که خارج از قالب‌های ماده 20 مذکور باشد را نمی‌توان تحت عنوان شخصیت حقوقی تجاری به شمار آورد. اداره ثبت شرکت‌ها از ثبت شخصیت حقوقی تجاری که همان شرکت تجاری می‌باشد جز در قالب‌های مقرر در ماده 20 قانون تجارت خودداری کرده است.

 

براساس ماده ۵۸۴ ق.ت، تشکیلات و موسساتی که برای مقاصد غیر تجارتی تاسیس می‌شوند، از تاریخ ثبت در دفتر ثبت مخصوصی که از سوی وزارت عدلیه تعیین می‌شود، شخصیت حقوقی پیدا می‌کنند

 

تمامی موسسات و  شرکت‌هایی که با اهداف غیرتجارتی تشکیل می‌شوند و جزء دستگاه‌های دولتی نیز نباشند، در ذیل شخصیت های حقوقی تجاری به شمار می‌روند.  از نظر حقوق خصوصی شخصیت های حقوقی تجاری برابر ضوابط و مقررات در مراجع ذیصلاح  باید به ثبت برسند و شخصیت حقوقی آن‌ها جنبه قانونی به خود بگیرد. شرایط و چگونگی و نحوه ثبت این نوع شرکت ها بر اساس قوانین مختلف و آئین‌نامه‌های مربوطه مشخص شده است.