اختراع به معنای نوعی حق انحصاری که به شخص مخترع منتسب می‎شود و در مقابل آن، دولت با ارائه ورقه اختراع، از وی و اختراع او حمایت می‎کند. این امر توسعه اختراع و تشویق مهندسین و صنعتگران و … به کشف ابزارهای جدید کمک می‎کند. اما زمانی مخترعین از حمایت‏ها‎ی دولت بهره مند می‎شوند که اختراع خود را در نزد مرجع ذیصلاح (اداره ثبت اختراعات) ثبت کنند.

حمایت قانون از اختراع و مخترع

قانون به دو شکل از اختراع و مالک آن (مخترع) می‎کند که عبارتند از :

• حمایت ایجابی به این معنا که به صاحب آن حق می‎دهد تا از خلاقیت و تلاش ذهنی خود بهره‏ مند شود.

• حمایت سلبی که سایرین موظفند که به مخترعین احترام گذاشته و مانع از هر گونه حق نقص و حق بدون اجازه مالک این حقوق، شوند.

بنابراین مخترع از حق انحصاری نسبت به ساخت، صادرات واردات، عرضه برای فروش، فروش و استفاده از فرآورده و کالاهایی که بطور مستقیم از طریق فرآیند حاصل شده اند، برخوردار است.

مزایای ثبت اختراع

• دستیابی به بازارهای جدید

• استفاده از مزایای بنیاد ملی نخبگان

• وجهه مثبت شرکت یا بنگاه صاحب اختراع

• استفاده از صندوق حمایت از پژوهشگران کشور

• استفاده از تسهیلات شرکتهای فناور و دانش بنیان

• کسب امتیازهای رقابتی و موقعیت قدرتمند در بازار

• دسترسی آسان‎تر به فناوری از طریق لیسانس دو جانبه

• کسب سود بیشتر و بازگشت سرمایه بیشتر توسط نظام انحصار

• کسب درآمد مضاعف از طریق تفویض اجازه بهره برداری و انتقال اختراع

• افزایش توانایی جهت اخذ اعتبار و یا جمع آوری منابع مالی با نرخ معقول بهره

• ابزاری قدرتمند جهت اقدام قانونی علیه تقلیدکنندگان و سوء استفاده کنندگان

مدت اعتبار اختراع پس از ثبت

پس از ثبت اختراع ، به مخترع ورقه اختراع اهدا می‎شود که برای وی حقوق جدیدی را خلق می‎نماید. مدت اعتبار این ورقه براساس ماده 16 قانون ثبت طرح‏ها‎ی صنعتی و علائم تجاری مصوب 1386، 20 سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه اختراع، تعیین شده است. حفظ ورقه اختراع در این 20 سال، مشروط به پرداخت اقساط سالیانه توسط متقاضی ثبت اختراع می‏باشد. در صورت عدم پرداخت هزینه سالانه، اظهارنامه مربوطه مسترد شده تلقی می‎شود و گواهینامه اختراع فاقد اعتبار خواهد بود.

ثبت انواع اختراع

آنچه بیان شد در رابطه با اختراعاتی است که قابلیت ثبت دارند. اما در این بین اختراعات به دو نوع قابل ثبت و غیر قابل ثبت تقسیم می‎شوند که در زیر به شرح هر یک می‎پردازیم :

اختراعات غیرقابل ثبت

اختراع باید کاملا ابتکاری باشد بطوری که به ابزارها و محصولات قبلی بطور کامل متفاوت باشد. اما این امر کافی نیست و باید قابلیت ثبت نیز داشته باشد. در بیشتر قوانین ملی یا منطقه ای اختراعات در همه حوزه‏ها‎ی صنعت، بیشتر اختراعات قابلیت ثبت دارند مگر اینکه قانون گذار برخی موارد ذکر کرده باشد که برخی از آنها، قابلیت ثبت نداشته باشند. در ماده 4 قانون تجارت این موارد بیان شده اند که عبارتند از :

• کشفیات، روش‏ها‎ی ریاضی و آثار هنری

• آنچه که قبلاً در فنون و صنایع پیش بینی شده است

• روش‏ها‎ی تشخیص و معالجه بیماری‏ها‎ی انسان یا حیوان

• فرمول‏ها‎ و ترکیبات دارویی که به حفظ الصحه عمومی مربوط است

• فعالیت‏ها‎ی ذهنی و اجتماعی، طرح‏ها‎ و قواعد یا روش‏ها‎ی انجام کار تجاری

• فرآیندهای بیولوژیک تولید آن‏ها‎، منابع ژنتیک و اجزاء ژنتیک تشکیل دهنده آن‏ها‎

• اختراعاتی که بهره برداری از آن‏ها‎ خلاف موازین شرعی یا نظم عمومی و اخلاق حسنه باشد. برای مثال در قانون جمهوری اسلامی هر گونه استعمال و استفاده از مشروبات الکلی ممنون است و اختراع دستگاه‏ها‎ی تولید این ماده، نه تنها اختراع نیست، بلکه جرم نیز محسوب می‎شود.

• ابتکاراتی که دارای نتیجه صنعتی یا فلاحتی نباشد، قابل ثبت نخواهند بود. برای مثال فرضیه‏ها‎یی که برای نور خورشید ارائه می‎شود و یا کشفیاتی که در ستاره‏ها‎ انجام می‎شود.

• مواردی که از قبل در طبیعت موجود است.

• قواعد و روش‏ها‎ از قبیل روش انجام تجارت، فعالیت ذهنی، بازی و نرم افزار رایانه ای فاقد اثر فنی و …

• اختراعی که مخالف بهداشت عمومی باشد.

• ثبت اختراع برای نقشه‏ها‎ی مالی امکان پذیر نیست.

اختراعات قابل ثبت

مخترعینی که در خارج از ایران اختراع نموده اند نیز می‎توانند اختراع خود را در ایران به ثبت برسانند. مشروط بر این که اولاَ اختراع خود را در مملکتی که مقیم اند، ثبت و ورقه اختراع را اخذ کرده باشند. همچنین مقررات عهدنامه که با دولت متبوع آن‏ها‎ منعقد شده است را رعایت و اگر عهدنامه نباشد معامله متقابله می شود. به این معنی که اگر در کشور مزبور از اختراعات ثبت شده افراد ایرانی حمایت شود قابل ثبت خواهد بود. همچنین مخترعی که در خارج از ایران برای اختراع خود مطابق قوانین محل ورقه اختراع اخذ نموده است، اگر آن را شخص دگیری قبل از تقاضای ثبت بطور کلی و یا جزئی بموقع عمل یا استفاده گذارده و یا مقدمات استفاده آن را تهیه کرده باشد، مخترع نمی تواند از عملیات آن شخص جلوگیری نماید.

ماده 3 قانون تجارت مقرر داشته است که موارد زیر به عنوان اختراع می‎توانند ثبت شوند :

• ابداع هر نوع محصول صنعتی جدید

• کشف هر وسیله جدید یا اعمال وسایل موجود با روش نوین  جهت کسب یک نتیجه، یا محصول صنعتی و فلاحتی

برای دامنه اختراعات قابل ثبت گفته می‎شوند هر ابزار و وسیله ای که باعث پیدایش محصول صنعتی شود و یا اعمال وسائل موجود برای استفاده بهتر از محصولات صنعتی و یا نتیجه ای که در اثر کشف وسیله جدید از محصول صنعتی و فلاحتی برده می‎شود قابل ثبت است. بنابراین هر ابزار و اختراعی که در این زمینه بگنجد و در دایره تعریف قرار بگیرد، قابل ثبت می باشد.