مالکیت معنوی یا مالکیت فکری از جمله از حقوقی می‌باشد که روز به روز به اهمیت آن افزوده می‌شود و حمایت از آن موضوعی بسیار مهم، حیاتی و در عین حال چالش برانگیز است. البته تنها مقصود حمایت از فکر و ایده مطرح شده نیست، بلکه حمایت از نوع فیزیکی و عملی باید باشد. درواقع دنیای امروز مملوء از انواع ایده هاست؛ برای تشکیل هر کسب و کاری ابتدا ایده‌ی تشکیل آن ایجاد شده است. در برخی موارد درصورتی که از این ایده ها به درستی حمایت کرد، درصورت اجرایی شدن می‌تواند آن کسب و کار را به سود سرشار برساند.
مالکیت فکر ی از جهات مختلفی می‌تواند برای شرکت ها بسیار مفید و مهم باشد. برای مثال به عنوان ابزاری برای تبلیغات، ثبت برند و ایجاد اعتبار برای شرکت به کار گرفته شود. هر کسب و کاری و فعالیتی دارای چنین مالکیتی هست که ممکن است از آن باخبر باشد و یا نباشد. بر اساس ماده 27 اعلامیه جهانی حقوق بشر، هر فردی حق دارد در زندگی فرهنگی-اجتماعی شرکت کند، از فنون و هنرها متمتع گردد و در پیشرفت علمی و فواید آن سهیم باشد. همچنین در ادامه‌ی این ماده آمده است که هرکس حق دارد از حمایت منافع معنوی و مادی آثار علمی، فرهنگی یا هنری خود برخوردار شود.
فهرست مطالب
مالکیت فکری یا معنوی
گاهی حقوق مالکیت معنوی تنها برای مدت زمان مشخصی و گاهی برای همیشه وجود دارد همچنین می‌تواند بیش از یک مالک داشته باشد. افرادی می‌توانند مالکِ مالکیت فکری باشند که آن ایده را خلق کرده باشند و صاحب برندی باشند که تبدیل به علامت تجاری آن ها بشود. همچنین مالکیت فکری قابل فروخته شودن و نقل و انتقال است؛ پس در صورتی که افراد، مالکیت فکری را از خالق آن یا گیرنده قبلی آن خریداری کرده باشند، جزء صاحب مالکیت فکری هستند.
این نوع مالکیت می‌تواند متعلق به فرد یا کسب و کار باشد و به طور کلی به دو دسته‌ی مالکیت صنعتی (Industrial property) و کپی رایت (copy right) تقسیم می‌شود.
کپی رایت
حقوق مرتبط با کپی رایت، حمایت خلاقیت های منحصر به فرد را در قالب هایی نظیر نوشته، آهنگ و یا نرم‌افزار پوشش می‌دهد. در بیشتر موارد این نوع حقوق به محض اجرایی شدن در قالب های مذکور بروز پیدا می‌کند. بر اساس قانون حمایت از حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان مصوب 1348، هر فردی که تمام اثر و یا بخشی از آنرا که متعلق به فرد دیگری که مورد حمایت قانون است، به نام خود یا به نام خود پدیدآورنده بدون اجازه او و یا عالماً و عامداً به نام شخص دیگری غیر از پدیدآورنده نشر، پخش و یا عرضه کند به حبس تأدیبی از 6 ماه تا 3 سال محکوم خواهد شد.
مالکیت صنعتی
مالکیت صنعتی Industrial property از انواع مالکیت معنوی می‌باشد که خود شامل سه دسته است. این دسته ها عبارتند از ثبت اختراع، علامت تجاری و اسرار تجاری می‌باشند. هر کدام از موارد مذکور به شرح زیر می‌باشند:
علامت تجاری trademark
علامت تجاری به هرگونه کلمه، تصویر و یا ترکیبی از این دو که باینگر برند شرکت شما است، گفته می‌شود. همچنین این علامت می‌تواند نشان‌دهنده محصول یا خدمات شرکت و یا خود شرکت باشد. به بیان دیگر برند و علائم تجاری باعث ایجاد تمایز میان کسب و کار شما با سایر مجموعه های مشابه می‌شود. بر اساس31 قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری، حق استفاده انحصاری از یک علامت به کسی اختصاص دارد که آن علامت را طبق مقررات این قانون به ثبت رسانده باشد.
مالکیت معنوی ثبت اختراع
مالکیت ثبت اختراع این امکان را به مخترع تا به اجاد، استفاده و فروش اختراع خود بپردازد. درواقع با استفاده از این حق می‌توان دیگران را از انجام هر گونه عمل و یا اقدامی با اختراع منع کرد. ماده 1 قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری، اختراع چنین تعریف می‌کند که اختراع نتیجه فکر فرد یا افرادیست که برای نخستین بار فرآیند یا فرآورده‌ای خاص را ارائه می‌کند و مشکلی را دریک حرفه، فن، فناوری، صنعت و مانند آن ها حل می‌نماید.
اسرار تجاری trade secrets
اسرار تجاری به اطلاعاتی گفته می‌شود که در رقابت های تجاری به عنوان مزیت یک شرکت محسوب می‌شوند. این اطلاعات به خودی خود از ارزش بالایی برخوردار بوده و در صورتی که فاش شوند از ارزش آنها به شدت کاسته می‌شود. به بیان دیگر اسرار تجاری هرنوع اطلاعات ارزشمندیست که دارای ارزش مستقل اقتصادی می‌باشد، بدون آن که در نزد عموم مورد شناسایی واقع گردد و یا اینکه به سختی قابل شناسایی و تعیین باشد.
قراردادهای مالکیت معنوی و فکری
لازم به ذکر است که حقوق کاربردی در هر یک از این موارد بر اساس به نوع آن ها متفاوت است. در هنگام تاسیس هر کسب و کاری توجه به مالکیت معنوی و فکری از اهمیت بالایی برخوردار است. به همین منظور لازم است از همان ابتدا توجه‌ی زیادی به قراردادهایی که حفظ مالکیت فکری را به ارمغان می‌آورند، داشت و در صورت لزوم قراردادهای ضروری منعقد شوند.
همچنین ممکن است حمایت از مالکیت فکری به صورت یک قرارداد جداگانه تضمین شود. این قرارداد عمدتا برای هنگامی می‌باشد که مالکیت فکری قرار است از شخصی به شخص دیگر منتقل شود. در این حالت باید قیمت و تاریخ واگذاری، حقوق و تعهدات دو طرف قرارداد، تضمینات و طریقه جبران خسارت در آن ذکر شود. از جمله قراردادهایی که حفاظت از مالکیت فکری را به همراه دارد عبارتند از قراداد عدم رقابت و قرارداد محرمانگی NDA هستند. ضمانت اجرای هر دو قرارداد مذکور معمولا جریمه نقدی است.
قراداد عدم رقابت:
مفاد این قرارداد بدین شرح است که اگر کارمندان و یا سایر موسسینی که به یک کسب و کار ملحق می‌شوند، بعد از مدتی از آن مجموعه خارج شدند، نتوانند همان ایده را اجرایی کنند. این قرار داد تضمین کننده ایده اولیه کسب و کار است.
قرارداد محرمانگی NDA:
این قرارد داد در این راستا تنظیم می‌شود که اگر هر گونه اطلاعاتی که هم از نظر قانونی و هم از نظر عرفی جز اسرار شرکت می‌باشد در اختیار سایر افراد به واسطه شروع همکاری قرار گرفت، این افراد نتوانند این اسرار را فاش کنند.