فهرست مطالب
تفکیک شرکت تجاری از مدنی
از آنجا که تعریف دقیقی از شرکت تجاری و شرکت مدنی در قوانین موضوعه ایران به میان نیامده است، لذا ممکن است برخی میان این دو نوع شرکت تفاوتی قائل نشوند. بدین منظور تعیین دقیق مرز میان این دو شرکت ضرورت پیدا میکند چرا که فقدان تفکیک و تمایز میان شرکتهای تجاری و مدنی موجب شده تا علاوه بر ماهیت حقوقی، حقوق و تعهدات ناشی از آن نیز نامشخص باشد.
شرکت مدنی
شرکت مدنی به دو شکل شناخته شده است؛ در معنای عام، شرکت مدنی به معنای قراردادی است که در آن طرفین، سرمایه یا کار خود را برای رسیدن به سودی خاص جمع میکنند. در اینجا لازم است گفته شود که علاوه بر عقد شرکت، عقد مضاربه، عقد مزارعه و عقد مساقات هم از مصادیق شرکت مدنی محسوب میشود.
شرکت مدنی در معنای خاص به معنای یک عقد مشخص است که همراه با اشاعه در حق مالکیت ایجاد میشود. معمولاً هرگاه در حقوق مدنی از شرکت صحبت میشود، مقصود همین نوع دوم میباشد.
براساس ماده 571 قانون مدنی ، شرکت مدنی اجتماع حقوق مالکین متعدد در شی واحد به نحو اشاعه میباشد که بیانگر هرگونه مالکیت مشاعی بر هر مال به شمار میرود. به همین دلیل دامنه تعریف شرکت مدنی میتواند از شرکت تجاری نیز فراتر رود و تمامی قوانینی که برای این نوع شرکت در نظر گرفته شده است، به شرکتهای تجاری قابل اطلاق و تعمیم نیست.
در ماده 572 قانون مدنی چنین مقرر شده است که شرکت مدنی میتواند اختیاری یا قهری باشد که شرکت قهری بر توافق شرکا استوار نیست و براساس ماده 574 همین قانون، حاصل اجتماع حقوق مالکان، به سبب امتزاج یا ارث میباشد. این در حالی است که شرکت اختیاری حاصل اراده شرکا است چرا که یا در نتیجه عقدی از عقود حاصل میشود و یا در نتیجه عمل شرکا تشکیل شده است. برای مثال نتیجه مزج اختیاری یا قبول مالی مشاعاً در ازای عمل چند نفر و …
شرکتهای تجاری ، اجتماع دو یا چند شخص حقیقی یا حقوقی به منظور انجام عملیات تجاری و کسب سود میباشد که هدف از تشکیل آنها، کسب سود است اما شرکتهایی که هدف از تاسیس آنها تجارت نیست و اعمال تجاری انجام نمی دهند، شرکتهای مدنی میباشند.
تمایز میان شرکتهای مدنی و تجاری
با تشکیل یک شرکت تجاری، وضعیت حقوقی خاصی ایجاد میشود. پس از تشکیل یک شرکت تجاری آثار حقوقی خاصی ایجاد میشود که نتیجه آن از شرکت مدنی متمایز میگردد. این آثار عبارتند از :
شرکت مدنی فاقد اقامتگاه است اما در شرکت تجاری باید اقامتگاه و تابعیت شرکت تجاری مشخص گردد. پس از تشکیل شرکت تجاری، یک شخصیت حقوقی مستقل ایجاد میشود، بنابراین جهت سهولت در ارتباط و نظارت بر امور شرکت، یک اقامتگاه قانونی برای شرکت در نظر گرفته میشود. در نظامهای حقوقی برخی کشورها، مکانهای مختلفی بعنوان اقامتگاه هر شرکت انتخاب میشود.
براساس ماده 590 ق.ت، اقامتگاه اشخاص حقوقی مکانی است که اداره امور شخص حقوقی در آنجا قرار دارد. این در حالی است که در ماده 1002 قانون مدنی، اقامتگاه اشخاص حقوقی بعنوان مرکز فعالیت آنها تعیین شده است. به همین دلیل از نظر حقوقی، میان دو ماده مذکور تعارض دیده میشود. به این معنا که در رابطه با اشخاص حقوقی و بویژه شرکتهای تجاری، عموماً محل اداره امور (دفتر مرکزی) با مرکز عملیات که ممکن است در مسافتهای دوری باشد، تفاوت زیادی وجود دارد. برای این تعارض قانونی، تئوریهای مختلفی بیان شده است. اما بهترین نظریه، حکم قانون تجارت به دلیل خاص بودن بر حکم قانون مدنی به دلیل عام بودن آن میباشد. به همین دلیل اقامتگاه هر شرکت تجاری، مرکز اداره امور آن محسوب میشود که تمامی ابلاغهای قانونی، دادخواست، اظهارنامه و … تنها به آنجا ارسال میشود.
موارد تفکیک میان شرکت تجاری از مدنی
بیان مرزهای مشخص میان دو نوع شرکت تجاری و مدنی ، بهتر میتواند ما را در تفکیک میان این دو نوع شرکت کمک کند که در زیر به آن اشاره میکنیم :
-
- پس از تاسیس شرکت تجاری یک شخصیت حقوقی شکل میگیرد که مساله تابعیت این شخصیت حقوقی اهمیت پیدا میکند. این در حالی است که شرکت مدنی فاقد شخصیت است.
-
- موضوع شرکت مدنی معاملات غیرتجاری است اما شرکتهای تجاری تنها در حوزه تجارت فعالیت میکنند.
-
- شرکتهای تجاری بواسطه قانون تحت نظارت و نظم قرار گرفته اند و انواع آنها مشخص و محدود است. به عبارت دیگر، قانون تمامی ضوابط حاکم بر شرکتهای تجاری را مشخص کرده است. اما شرکتهای حقوقی تابع قصد و اراده شرکا هستند و مدیران میتوانند به هر شکلی که تمایل دارند، شرکت را راه اندازی نمایند. لازم به ذکر است که دسته بندی شرکتهای تجاری در هر کشوری، براساس نظام حقوقی همان کشور انجام میشود. از این جهت طبقه بندی یکسانی میان شرکتهای تجاری وجود ندارد.
-
- برای تشکیل شرکت مدنی هم وجود حداقل 2 نفر الزامی است اما برای تاسیس بعضی از شرکتهای تجاری ، وجود حداقل سه نفر نیز امکان پذیر است. برای مثال تاسیس شرکت سهامی خاص میتواند با حضور 3 نفر نیز تشکیل شود.
-
- شرکتهای تجاری با اختیار و اراده شرکا تشکیل میشود. این در حالی است که راه اندازی بعضی از شرکتهای مدنی بدون اراده و اختیار شرکا نیز امکانپذیر است.
-
- مسئولیت شرکا در شرکتهای تجاری بر حسب نوع شرکت میتواند براساس میزان سهم و سرمایه، نسبت به سرمایه و تضمین تمام سرمایه و یا مختلط باشد، این در حالس است که در شرکتهای مدنی چنین مسئولیتی وجود ندارد و مسئولیت در امور مدنی، به شکل منفرد است.
-
- نحوه تقسیم سود و زیان در شرکتهای تجاری بر اساس نوع شرکتها متغیر است و مطابق با مسئولیت شرکا انجام میشود اما در شرکتهای مدنی همیشه تقسیم سود و زیان به اندازه میزان سهم میباشد.
-
- استقلال مالی یکی دیگر از مرزهای میان دو شرکت مدنی و تجاری میباشد. در حالی که با تاسیس یک شرکت تجاری و تعیین مدیران آن که نحوه تعیین آنها را قانون تجارت یا اساسنامه همان شرکت مشخص مینماید، هیچ یک از شرکا حق مداخله در امور اجرایی شرکت را ندارند و صرفا شیوه نظارت بر امور شرکت توسط شرکا از طریق مجمع عمومی و بازرس قانونی و یا مراجع قضایی انجام میشود. اما در شرکتهای مدنی شرکا میتوانند خود مدیریت شرکت را بر عهده بگیرند.
-
- دارا بودن حقوق و تکالیف مستقل از شرکا یکی دیگر از ویژگیهای شرکتهای تجاری این است که با تشکیل یک شرکت تجاری، حقوق و تکالیف این شخصیت حقوقی مستقل از حقوق و تکالیف صاحبان سرمایه و موسسین آن میباشد. اما حقوق و تکالیف موسسان شرکتهای مدنی از شرکت جدا نیست چرا که شرکت مدنی شخصیت حقوقی ندارد و این اعضا هستند که به آن شخصیت میبخشند.
-
- ورشکستگی، تصفیه و مرور زمان مختص شرکتهای تجاری میباشد اما در شرکتهای مدنی مقررات اعسار جاری میشود.
-
- انحلال شرکتهای تجاری با توجه به شرایط خاصی انجام میشود و انحلال آن به هر دلیلی امکان پذیر نیست اما در شرکت مدنی شراکت بصورت دائمی نیست و هر یک از این مالکین مشاعی میتوانند به شراکت خودشان شخصاً و بدون رضایت دیگر پایان دهند.